Kunststof is een verzamelnaam voor materialen die polymeren worden genoemd, wat eigenlijk betekent "uit vele delen bestaand". Ze bestaan uit lange ketens van moleculen. Deze polymeren komen zowel in natuurlijke vorm voor (in de vorm van cellulose of aardolie en andere fossiele brandstoffen) als synthetisch. De uitvinding van synthetische polymeren zou een revolutie in de wereld ontketenen. Dankzij die polymeren kunnen we namelijk duurzame, lichte en soepele kunststoffen te maken, met eindeloos veel toepassingen.
De Tweede Wereldoorlog zou de plasticindustrie in een stroomversnelling brengen, omdat plastic dé oplossing voor materiaaltekorten vormde. Alleen al in de Verenigde Staten schoot de productie van plastic met 300% omhoog. Niet lang daarna beschouwden we plastic als een wonderbaarlijke uitvinding die elke stof kon vervangen, omdat het relatief goedkoop was en de toepassingen grenzeloos leken.
"De mogelijkheden van plastic gaven sommige waarnemers een bijna utopisch visioen van een toekomst met overvloedige materiële rijkdom [...]."
Citaat: Sciencehistory.org
Als plastic zo'n wonderbaarlijk product was, en dat volgens sommigen nog steeds is, waarom lijkt er dan een einde te komen aan zijn heerschappij? Het succes van plastic zou ook zijn ondergang inluiden, want plastic is gemakkelijk weg te gooien, ook al is het ontworpen om lang mee te gaan. In de jaren zestig werd de vloedgolf van plasticvervuiling en zwerfvuil voor het eerst opgemerkt in de oceanen, precies in een tijdperk waarin mensen zich steeds meer bewust werden van milieukwesties.
Naarmate het bewustzijn van de consument en de bezorgdheid over de vervuiling zich in de jaren zeventig en tachtig uitbreidden, begon men zich zorgen te maken over het plastic afval en de hardnekkigheid ervan.
Bovendien bleek plastic niet zo onschadelijk of hygiënisch te zijn als eerder werd gedacht. Bepaalde toevoegingen en chemicaliën die plastic zo sterk, licht of flexibel maken, konden gezondheidsrisico's voor de mens opleveren. Er was geen kennis over de invloed van chemicaliën in plastic op ons voedsel, water en uiteindelijk ons lichaam. Daar kwam nog bij dat plastic steeds meer werd geassocieerd met goedkope, vervangbare producten en namaak.
De reputatie van plastic kreeg het nog meer te verduren na het zogenaamde "Blue Planet effect". Wetenschappers en deskundigen uit de industrie beweren dat het probleem van plastic allang bekend was, maar dat het grote publiek zich nog niet bewust was van de hoeveelheid plastic in de oceanen en de gevolgen voor het milieu.
De BBC-documentaireserie Blue Planet, die in 2001 uitkwam, onthulde de verontrustende realiteit van plasticvervuiling in onze oceanen en bracht het probleem voor het eerst onder de aandacht van het grote publiek. Toen werd de bal aan het rollen gebracht. Blue Planet II, ook een BBC-documentaire, werd uitgezonden in 2018. Het was een enorme hit en zou opnieuw een katalysator zijn in het publieke bewustzijn over het milieu en onze wilde dieren.
De iconische foto uit 2017 van onderwaterfotograaf Justin Hofman, van een zeepaardje dat zich vastklampt aan een weggegooid felroze plastic wattenstaafje, en de video waardoor een zeeschildpad hét anti-plastic boegbeeld werd, veranderde de perceptie van onze wereld over plastic. Mensen over de hele wereld werden geraakt door de hartverscheurende beelden die de schadelijke gevolgen voor het milieu en de wilde dieren toonden. Dat allemaal door alledaagse huishoudelijke producten die iedereen gebruikt.
Citaat: Lydia Butler, DS Smith Customer Sustainability and Projects SpecialistWetenschappers zijn al heel lang op de hoogte van het plasticprobleem, maar pas sinds kort is het grote publiek zich meer bewust van de impact van plastic, en hoe ze hun gedrag kunnen veranderen en hun koopkracht kunnen gebruiken om positieve veranderingen in de industrie teweeg te brengen.
Vandaag wordt slechts 9% van al het ooit geproduceerde plastic gerecycled, 12% wordt verbrand en ongeveer 79% eindigt op stortplaatsen of in onze oceanen. Als we niets doen, bevatten de oceanen in 2050 meer plastic dan vissen, voorspellen sommigen. Waarom wordt er in deze innovatieve tijden van zelfrijdende auto's en ruimtetoerisme niet meer plastic gerecycled?
"De wereld staat op een keerpunt. Millennia lang waren de productie- en consumptiecycli cirkelvormig, in overeenstemming met de 'afval is input'-stromen die inherent zijn aan de natuur. "
Citaat: Tom Szaky, CEO, Terracycle
Als recyclen gemakkelijk was, zou iedereen het doen. Het huidige systeem toont aan dat het niet zo eenvoudig is. Ten eerste komt plastic in veel verschillende vormen en maten, afhankelijk van het doel. Dit voordeel is ook het grootste nadeel, omdat het voor onze huidige technologie nog te moeilijk is om de verschillende soorten plastic materialen van elkaar te onderscheiden en vervolgens te scheiden. Plasticsoorten gezamenlijk recyclen? Dat resulteert in plastic van zeer lage kwaliteit, waar geen levensvatbare markt voor is.
Ten tweede vergt recycling enorm veel extra inspanningen en grote investeringen. Het is goedkoper om nieuwe kunststoffen te produceren met nieuwe materialen. Regeringen stellen wetgeving op om bedrijven aan te moedigen gerecyclede kunststoffen te gebruiken. Het zijn dit soort systemen die de doorslag geven en het financieel haalbaar maken om meer soorten kunststoffen te recycleren.Uiteindelijk, en misschien wel doorslaggevender, komt het allemaal neer op een culturele kwestie: plastic is onmisbaar geworden in ons moderne, snelle leven. Kunststoffen zijn overal om ons heen en we profiteren er allemaal van. Naarmate we kunststoffen voor meer doeleinden gebruiken, maken we ook meer kunststoffen. Maar met maar liefst 8 miljoen ton plastic dat elk jaar de oceaan instroomt, moeten we onze huidige leefstijl heroverwegen. Zijn we er echt klaar voor en bereid om af te zien van onze luxueuze levensstijl?
Plastic is overal. Elk merk en elk land is erbij betrokken. Slechts een paar beelden hebben de wereld stormenderhand veroverd. De #IsThisYours beweging van Greenpeace overspoelde zowel Instagram als Twitter en probeerde bedrijven aan de schandpaal te nagelen voor hun gebruik van wegwerpplastic.
Het publiek waardeert steeds meer de positieve bijdrage van dergelijke campagnes, en sociale media hebben daar een grote rol in gespeeld. Consumenten zijn steeds wantrouwiger geworden naar de informatie die zij ontvangen. Sociale media stelt de consument meer dan ooit in staat om publiekelijk vraagtekens te zetten bij bepaalde informatie, het beleid in twijfel te trekken en zich meer betrokken te voelen bij het debat. Als gevolg daarvan doen bedrijven grote beloften. Wat klimaatverandering betreft, is het misschien wel de eerste keer dat consumenten zo'n grote invloed hebben op wat bedrijven beslissen.
Het heroverwegen en aanpassen van de huidige wetgeving en beleid is op de lange termijn gunstig voor alle partijen. Sommige bedrijven zouden van de ene op de andere dag volledig van plastic op karton kunnen overstappen, als ze dat zouden moeten. Vanwege hun producttype zouden consumenten het verschil echter niet merken. Als gevolg daarvan ondernemen die merken geen actie."Mensen geven niet per se meer om het milieu dan vroeger, maar we zijn ons er allemaal meer bewust van geworden en het is gewoon populairder geworden."
Het zijn vooral de merken met veel zichtbaarheid die veranderingen doorvoeren. Andere bedrijven veranderen niet, omdat die verandering veel geld zou kosten. Daarnaast zijn er bepaalde artikelen die mensen altijd wel zullen kopen, ongeacht het plastic dat wordt gebruikt. De consument verandert koopgedrag lang niet altijd gebaseerd op milieuvriendelijkheid, en sommige merken weten dat heel goed.
Een van de belangrijkste redenen waarom bedrijven aarzelen om plastic verpakkingen te verbieden of te verminderen, zijn inderdaad de kosten. De overheid zou steun moeten bieden om de markt ertoe aan te zetten meer te recyclen. Verschillende EU-lidstaten overwegen de invoering van zogeheten recyclingvergoedingen voor kunststofverpakkingen, wat merken ertoe moet aanzetten meer te investeren in de juiste technologieën en het juiste soort materiaal te kiezen.
"Gezonde oceanen kunnen gezonde mensen en gezonde winsten ondersteunen; als we dat toestaan[...]. Dat betekent dat we wetgeving, innovatie en keuzes van consumenten moeten gebruiken om de vraag naar en de vervuiling door plastic te vervangen door betere alternatieven.”
Citaat: Erik Solheim, uitvoerend directeur, VN-milieu
Er worden andere initiatieven gestart. Europa verbiedt en beperkt sinds mei dit jaar bepaalde plastic producten gemaakt van wegwerpplastic, die samen 70% van al het zwerfvuil in de zee vormen. China's verbod van 2018 op de invoer van plastic afval heeft plastic verpakkingsbranche gestimuleerd om duurzame alternatieven te vinden voor plastic afval.
Citaat: Kate Lin, Senior Campaigner bij Greenpeace Oost-Azië"Recyclingsystemen kunnen de productie van plastic nooit bijbenen. De enige oplossing voor plasticvervuiling is minder plastic produceren."
De plastic verpakkingsindustrie is sterk veranderd en is nog steeds sterk in ontwikkeling. Toch is meer transparantie van cruciaal belang. Recycling is een van de opties. Soms is het echter energie-intensiever om bepaalde soorten plastic te recyclen. Het is dan niet zeker of het écht beter is voor het milieu om ze te recyclen vanwege de hogere koolstofuitstoot die gepaard gaat met het transport.
De grote merken en retailers beginnen het te begrijpen: de oplossing voor een duurzamere en innovatievere toekomst zou een combinatie zijn van heel veel verschillende initiatieven, en alle kleine beetjes helpen.
Is karton de uitkomst? Over het antwoord wordt gediscussieerd. Het introduceren van innovatieve verpakkingsstrategieën om ervoor te zorgen dat ze herbruikbaar, recyclebaar of composteerbaar worden, en het ontwikkelen van nieuwe circulaire modellen waarin herbruikbare verpakkingen eenmalige verpakkingen vervangen, zijn slechts enkele van de opties.
De verpakkingsindustrie moet bewust kiezen voor slimmere verpakkingen. Hier kan karton zeker een grote rol spelen.
Ook hier geldt dat er niet één simpele oplossing is die de vervuiling van onze oceanen zal stoppen. Of karton de revolutionaire oplossing is of niet, leest u verder in het volgende artikel.